Quả ớt đã trở nên quen thuộc trong đời sống người Việt. Ớt đã trở thành món gia vị cay nồng đặc trưng trong mỗi món ăn hàng ngày. Tuy nhiên ít người biết rằng cây ớt, quả ớt còn có công dụng chữa bệnh khá hữu hiệu. Vậy quả ớt có thể chữa trị bệnh lý gì? Bài thuốc chữa bệnh với quả ớt như thế nào?

Những thông tin chung về quả ớt

Nói tới ớt ai cũng tưởng tượng ngay trong đầu hình thái một loại quả thon dài, có màu đỏ tươi và vị cay rát khi nếm thử.

Tên khoa học: Capsicum frutescens L. hay C. annum L.
Tên gọi khác: Thái phiên, lạp tiêu, hải tiêu, phiên tiêu…

Cấu tạo

Ớt là một loại cây thuộc Cà (Solanaceae). Cây ớt thường có bụi nhỏ, cao khoảng 0,5-1 mét, phân cành rất nhiều.

Lá ớt nguyên, có hình trái xoan nhọn, mọc đối xứng. Hoa thường mọc đơn ở nách lá. Đài hình quả chuông, tràng cũng có hình chuông hoặc hình bánh xe, chia làm 5 thùy, có màu vàng nhạt hoặc trắng. Nhị 5, bầu có 2-3 ô.

Cây ớt

Hình dạng quả ớt rất đa dạng từ tròn, thuôn đến mảnh hẹp. Màu cũng đa dạng: Xanh, tím, vàng và đỏ. Hạt ớt thì có hình thận dẹp.

Phân bố và phân loại

Quả Ớt có nguồn gốc từ châu Mỹ nhưng hiện nay nó được trồng khắp nơi trên thế giới với các công dụng chính là làm gia vị, làm rau ăn và đóng vai trò như một vị thuốc.

Tại Việt Nam có 4 loại ớt chính là:

Ớt hiểm: Loại ớt có vị rất cay, thường mọc quả có màu trắng, vàng và đỏ trên cùng một cây.
Ớt sừng trâu: Quả cay có hình dài, nhọn và thường làm gia vị.
Ớt Đà Lạt: Còn có tên gọi khác là ớt tây, ớt trái hay ớt chuông. Không có vị cay. Thường được chế biến như một loại rau trong các món salad, rau xào hay nộm.
Ớt Capsicum chinense: Hình thù khá đặc biệt, quả tròn, hơi teo, có màu vàng cam, đỏ hoặc xanh. Loại ớt này cũng không cay và thường được sử dụng để trang trí.

Thành phần dinh dưỡng chính trong ớt

Dù là một quả nhỏ bé nhưng ớt cũng chứa khá nhiều các loại vitamin và khoáng chất quan trọng với cơ thể. Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra cứ 100g ớt tươi có những thành phần chính dưới đây:

Vitamin A 952 UI x 0,6µg
Vitamin C 143,7 mg
Vitamin B6 0,5 mg
Kali 322mg
Magie 23mg
Canxi 14mg
Natri 9mg
Sắt 1mg
Chất đạm 1,9g
Chất xơ 1,5g
Chất béo 0,4g
Năng lượng 39kcal

Công dụng của quả ớt

Được sử dụng khá đa dạng trong đời sống hàng ngày. Quả ớt có mặt từ bàn ăn của mỗi gia đình, mâm cỗ trong nhà hàng hay trong bài thuốc chữa bệnh dân gian.

Quả ớt làm gia vị

Nói tới công dụng làm gia vị của quả ớt thì khó có thể nói hết được vì loại quả này đã được sử dụng trong hầu hết các món ăn có vị cay nồng đặc trưng. Tuy nhiên, tóm lược lại là ớt được sử dụng trong lĩnh vực ẩm thực với các mục đích chính dưới đây:

Ớt cay là gia vị trong các món súp, nước chấm, tương ớt… hoặc cắt tỉa trang trí món ăn.
Ớt chuông nguyên quả và một số loại ớt ngọt khác, không có vị cay được chế biến như một loại rau bằng cách xào hoặc làm salad.
Ớt chuông cắt thành từng lát mỏng được sử dụng làm pizza và một số món ăn từ cá, gà và thịt – món đặc trưng tại nhiều vùng ở châu Âu và Trung Mỹ.
Bột ớt khô là thành phần không thể thiếu trong bột cà ri ở nhiều nước châu Á.
Ớt ngâm sữa chua rồi phơi khô dưới nắng là một món ăn phụ ở tiểu bang miền Nam Ấn Độ.

Quả ớt có tác dụng chữa bệnh gì?

Là một loại quả quen thuộc với vai trò làm gia vị, ít ai biết rằng cây ớt còn sở hữu những công dụng tuyệt vời với sức khỏe con người.

Theo y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, quả ớt có vị cay, nóng, có công dụng ôn trung, tán hàn, tiêu thực, kiện tỳ, chỉ thống. Nhờ vậy ớt có khả năng kích thích dạ dày, lợi tiểu hay dùng ngoài làm thuốc chuyển máu. Do đó nó thường được sử dụng trong các bài thuốc điều trị chứng đau bụng do lạnh, tiêu hóa kém, đau bụng do tỳ vị hư hàn, kiết lỵ, tiêu chảy, bệnh sởi đậu ban chẩn hay đau nhức xương khớp do phong thấp, sốt rét.

Không chỉ quả ớt mà trong Đông y, lá ớt có vị ngọt, đắng, tính mát cũng có những lợi ích như thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu và sát trùng. Rễ ớt có công dụng hoạt huyết và tán thũng giúp điều trị chứng bệnh phong thấp.

Theo y học hiện đại

Loại quả cay này có chứa sắc tố carotenoid là capsanthine (0,4%), alcaloid chính là capsaicine (0,2 %), betaine, cholien và adenine. Khi quả ớt chín đỏ sẽ có chứa nhiều vitamin C nhất, lên tới 200-400mg.

Theo các chuyên gia của Đại học Oxford (Anh) và trường y thuộc Đại học Harvard (Hoa Kỳ), những người có thói quen ăn cay hàng ngày hoặc cách nhật sẽ giảm 14% nguy cơ tử vong sớm vì bệnh tật so với những người không thích ăn cay hoặc chỉ ăn ít hơn một lần một tuần. Ở những người ăn cay, tỉ lệ mắc phải các bệnh lý nguy hiểm như bệnh lý về tim mạch, bệnh liên quan hệ hô hấp và ung thư sẽ giảm đáng kể.

Một nghiên cứu khoa học mới được công bố tại Hoa Kỳ thì đưa ra kết luận rằng hoạt chất Capsaicin – chính là chất tạo nên sự cay, nóng đặc trưng của quả ớt có thể ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư phổi, ngăn chúng không lây lan sang các cơ quan khác. Ung thư phổi là một trong những căn bệnh ung thư khiến nhiều người tử vong nhất, đặc biệt là khi bệnh đã chuyển sang giai đoạn di căn.

Những bài thuốc chữa bệnh từ quả ớt

Dưới đây là tổng hợp một số bài thuốc chữa bệnh từ cây ớt và quả ớt đã được áp dụng lâu nay trong dân gian và y học cổ truyền.

Chữa đau bụng kinh niên

Chuẩn bị: Rễ cây ớt, rễ cây chanh và rễ xuyên tiêu mỗi loại 10g.
Thực hiện: Sao vàng tất cả các thành phần kể trên rồi sắc uống hết trong ngày.

Chữa côn trùng đốt

Chuẩn bị: Một nắm lá ớt tươi.
Thực hiện: Rửa sạch rồi giã nát lá ớt sau đó đắp vào vết côn trùng cắn.

Chữa eczema

Chuẩn bị: Lá ớt tươi (30g), me chua (20g).
Thực hiện: Rửa sạch lá ớt, cạo vỏ me chua rồi giã nát cả hai đắp vào vùng da bị tổn thương. Thực hiện liên tục trong 3-5 ngày.

Chữa mụn nhọt

Chuẩn bị: Lá ớt, lá tử vi, lá bồ công anh, lá na và lá táo mỗi thứ 10-20g.
Thực hiện: Rửa sạch các loại lá kể trên, giã nhuyễn, thêm một ít muối rồi đắp vào chỗ mọc mụn.

Chữa tiêu chảy, kiết lỵ

Chuẩn bị: Một quả ớt, váng đậu phụ.
Thực hiện: Rửa sạch quả ớt rồi lấy váng đậu phụ bọc kín lại rồi ăn.

Chữa đau dạ dày do lạnh

Chuẩn bị: 1-2 quả ớt, 20g nghệ vàng.
Thực hiện: Phơi khô ớt tươi rồi nghiền nát cùng nghệ vàng. Mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần nửa thìa cà phê.

Chữa sốt rét

Chuẩn bị: Lấy hạt ớt, căn cứ số tuổi để đếm số hạt tức là cứ thêm 1 tuổi là dùng 1 hạt. Tối đa dùng 20 hạt.
Thực hiện: Hãm hạt ớt trong một cốc nước sôi, để nguội vừa rồi uống 2 lần/ngày.

Chữa khản cổ

Chuẩn bị: 2-3 quả ớt tươi.
Thực hiện: Thái nhỏ ớt rồi ngâm nước đun sôi để nguội, thêm một chút muối rồi dùng làm nước súc miệng hàng ngày.

Chữa khớp xương đau nhức

Chuẩn bị: Ớt (12g), rượu (500ml).
Thực hiện: Ớt rửa sạch rồi ngâm với rượu trong hũ kín. Ngâm ít nhất khoảng nửa tháng mới đem ra sử dụng. Uống rượu ớt mỗi ngày tăng dần từ 5ml lên 15ml.

Ngoài ra rượu ớt còn chữa chứng rụng tóc bằng cách lấy bông sạch thấm rượu ớt rồi bôi lên vùng tóc rụng.

Chữa đau lưng

Chuẩn bị: 15 quả ớt chín, 3 cái lá đu đủ và 80g rễ chỉ thiên.
Thực hiện: Đem giã nhỏ tất cả các thành phần kể trên rồi ngâm với cồn với tỷ lệ 1:2. Khoảng 3-5 ngày thì có thể sử dụng. Lấy nước cốt để xoa bóp lên vùng đau nhức.

Chữa bệnh vảy nến

Chuẩn bị: Lá ớt cay (một nắm to), tinh tre đằng ngà (một bát con), lá sống đời (7-9 lá) và thiên niên kiện (300g).
Thực hiện: Lá ớt đem sao chín nhưng không để cháy xém. Cho lá ớt đã sao cùng các thành phần khác đun sôi cùng 2 lít nước. Uống thay nước hàng ngày.

Chữa đau thắt ngực

Chuẩn bị: Ớt (2 quả), đan sâm và nghệ đen mỗi thứ 20g.
Thực hiện: Sắc các vị trên rồi chắt lấy nước cốt uống mỗi ngày.

Những món ăn chữa bệnh với quả ớt

Không chỉ chữa bệnh bằng cách dùng trực tiếp mà ớt còn tham gia trong nhiều món ăn khác nhau có công dụng chữa trị bệnh khá hiệu quả.

Trị chân tay bủn rủn

Chuẩn bị: Rễ cây ớt (2 cái), chân gà (15 đôi), lạc nhân (60g) và hồng táo (6 quả).
Thực hiện: Nấu các thành phần kể trên với nước, cho thêm một chút rượu trắng rồi chia thành 3 lần ăn hết trong ngày.

Trị cảm cúm, sốt rét

Chuẩn bị: Ớt xanh (20-60g) và gạo tẻ (60g).
Thực hiện: Nấu chung gạo với ớt thành cháo rồi ăn ngay.

Trị đau đầu, chóng mặt, buồn nôn

Chuẩn bị: Ớt xanh (60g), thịt lợn ba chỉ (80-100g) và mướp đắng (60g).
Thực hiện: Sau khi rửa sạch thì thái lát ớt, thịt lợn và mướp đắng. Xào lửa to, nêm nếm gia vị cho vừa và ăn nóng món ăn này.

Trị chứng ù tai, tăng huyết áp

Chuẩn bị: Ớt đỏ (10-20g), thịt bò (300-400g), cần tây (120g), gừng tươi (5g) và trứng gà (1 quả).
Thực hiện: Sơ chế các nguyên liệu cho phù hợp. Sau đó xào thịt, cần tây, ớt khi nào chín thì cho thêm gừng và trứng cùng chút gia vị.

Trị phong thấp, khớp sưng đau

Chuẩn bị: Rễ ớt (60g) và thịt dê (100-150g).
Thực hiện: Thái mỏng thịt dê, rửa sạch rễ ớt rồi cắt thành từng đoạn vừa ăn. Hầm chín hai thành phần này rồi cho thêm chút muối. Chia làm 2 lần ăn trong ngày.

Trị mụn nhọt, viêm đường tiết niệu

Chuẩn bị: Lá ớt (1 bó) và cá trê hoặc cá chép (200-400g).
Thực hiện: Sau khi làm sạch cá thì đem nấu canh với lá ớt, thêm gia vị cho vừa ăn.

Lưu ý khi sử dụng quả ớt

Trong quá trình sử dụng ớt, nhằm đảm bảo quả ớt luôn tươi và giữ nguyên những dược tính trong điều trị bệnh, chúng ta cần phải lưu ý một số điều dưới đây:

Lựa chọn và bảo quản ớt

Ớt là loại quả mọc quanh năm nên không khó để tìm mua trên thị trường, từ chợ cóc tới siêu thị, bạn đều có thể tìm thấy loại quả này. Dạng bào chế cũng rất đa dạng: Quả tươi, quả sấy khô hay nghiền thành bột mịn.

Tuy nhiên, để chọn lựa được quả ớt tươi, ngon cần chú ý: Tìm quả ớt còn nguyên quả, cuống xanh, không héo, màu sắc tươi sáng (xanh, vàng, đỏ hay vàng cam tùy vào từng giống ớt). Tránh mua quả ớt có biểu hiện héo, quắt, mềm và cuống đã rơi ra hoặc những quả có đốm, đầu bị hỏng hoặc dập.

Có nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong những quả ớt đã bị thối, hỏng có một số hợp chất hóa học, trong đó tiêu biểu là Aflatoxin hay còn có tên gọi là chất diệt nấm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư dạ dày, ung thư ruột kết hoặc gan.

Nhằm giữ quả ớt được tươi lâu, bạn nên cho ớt vào túi plastic có miệng kín hoặc hộp có nắp, bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh. Nếu làm như vậy, ớt có thể tươi nguyên trong khoảng 1 tuần.

Với ớt đã được sấy khô nguyên quả thì chỉ cần đựng trong hộp kín, để ở nhiệt độ phòng, nơi thoáng mát, và không có ánh nắng mặt trời.

Khi cần vị thuốc chữa bệnh từ quả ớt, bạn có thể lấy ớt sấy khô nguyên quả xay thành bột khá tiện lợi. Còn nếu muốn mua ớt bột thì bạn cần lựa chọn thương hiệu đáng tin cậy.

Lưu ý khi dùng ớt chữa bệnh

Để điều trị bệnh, hãy mua ớt tươi thay vì ớt bột vì ớt bột đã qua bào chế, có thể chứa nhiều loại gia vị và tạp chất khác nhau.

Nếu sử dụng quả ớt trong các bài thuốc hay trong ăn uống hàng ngày, cần lưu ý phải rửa sạch trước khi chế biến để loại bỏ hoàn toàn bụi, bẩn hay lượng thuốc trừ sâu, bảo vệ thực vật còn dư thừa.

Ớt có thể gây bỏng rát cho da, gây ra kích ứng mạnh nếu tiếp xúc vào vùng mắt, mũi và cổ họng do đó cần thận trọng khi sử dụng. Tốt nhất là nên đi bao tay và đeo khẩu trang trong quá trình cắt ớt. Tuyệt đối không sờ tay lên mắt trong khi chế biến ớt.

Trong trường hợp bất cẩn để ớt tiếp xúc vào mắt, mũi thì cần rửa sạch với nước; ớt đi qua vùng khoang miệng, cổ họng và dạ dày khiến cảm giác cay sộc bất ngờ thì nên ăn sữa chua lạnh vì sữa chua sẽ giúp giảm cảm giác bỏng rát bằng cách pha loãng nồng độ Capsaicin và ngăn chất này tiếp xúc với niêm mạc dạ dày.

Ớt có thể làm tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản trở nên nghiêm trọng hơn nên những ai đang mắc căn bệnh này cần cân nhắc trước khi sử dụng ớt trong ăn uống hoặc chữa bệnh.

Mong rằng những thông tin tổng quan về cây ớt nói chung và quả ớt nói riêng sẽ giúp cho độc giả nắm được những công dụng tuyệt vời của ớt trong đời sống thường ngày.

Ớt sừng trâu